ABD’nin gündemindeki USAID’in medya fonlamaları ve gizli operasyonları

USAID'in 30'u aşkın ülkede 6 bin 200 gazeteci ve devlete ait olmayan 707 basın organı ve medya alanında faaliyet gösteren 279 sivil toplum kuruluşuna fon sağlamasının yanı sıra ABD merkezli Politico ve New York Times gibi Demokratlara daha yakın medya kuruluşlarına fon aktardığının öne sürülmesi tartışılmaya devam ediyor.

Trump ve Amerikalı iş insanı ve X'in sahibi Elon Musk'ın başında bulunduğu Hükümet Verimliliği Departmanının (DOGE) USAID'e açtığı savaş ise Ajansın kapatılması gerektiği yönündeki çabalar yoluyla sürüyor.

Politico adlı haber portalının son dönemde farklı federal kurumlardan 8,1 milyon dolar ödeme aldığını gösteren paylaşımı gündeme getiren Musk, benzer şekilde Associated Press (AP) haber ajansına ve New York Times (NYT) gazetesine yapıldığı belirtilen ödemelere de tepki gösteriyor.

Öte yandan Politico haber portalının yöneticileri, yazılı açıklamayla Musk'ın bu iddialarını, hükümetten fon alınmadığı ve sadece "abonelik hizmetinin" karşılığı olduğunu belirterek reddediyor.

NYT, "2 milyon doların" abonelik ücreti kapsamında alındığını belirtiyor

İddialarda adı geçen NYT'nin Sözcüsü Charlie Stadtlander ise 2024'te hükümetten "abonelik ücreti" olarak 2 milyon doların altında para alındığını belirtiyor.

Bir düzenleme yoluyla 1 milyondan fazla ordu personeli ile ailelerine erişim sunulduğunu kaydeden Stadtlander, "Bu yetkililer ve diğer kamu görevlileri, milyonlarca diğer Amerikalı gibi, bağımsız gazeteciliğimiz aracılığıyla dünyayı daha iyi anlamaya çalışıyorlar." ifadesini kullandı.

Öte yandan fonlama iddiaları, dikkatleri USAID'in geçmişindeki pek çok muhalif girişime yöneltti.

Küba'nın Twitter'ı "ZunZuneo"nun kurulmasında USAID izi

AP'nin 2014'te ABD'nin "Küba Twitter'ı" olarak bilinen ZunZuneo'yu kurdurduğunu ortaya çıkarmasıyla, USAID'in bu alandaki ifşaatının ilk ateşi yakılmış oldu.

Buna göre, ABD hükümeti, Küba'daki komünist hükümeti "yıkmak" üzere Elon Musk'ın satın almasıyla adı X olarak değişen Twitter benzeri sosyal paylaşım ağının kurulmasını planlamıştı.

2010'da kurulan ve "Sinek kuşunun ötüşü" anlamına gelen "ZunZuneo" Projesi'yle ilgili binden fazla belge ele geçiren AP, iki yılda 40 binden fazla abone çeken sosyal paylaşım ağının, denizaşırı ülkelerdeki paravan şirketler tarafından kurulduğunu ve para transferinin de Cayman Adaları'ndaki bankalardan yapıldığını ifşa etmişti.

Ele geçirilen bazı belgeler ve yapılan görüşmeler, USAID'in Küba'daki sosyal paylaşım ağı ile ilişkisini örtbas için büyük çaba harcadığına işaret etmişti.

Sosyal paylaşım ağı ile önce gençlerden oluşan izleyici kitlesinin oluşturulması, daha sonra bu kitlenin hükümet karşıtı eylemler için örgütlenmelerinin amaçlandığına işaret edilerek, bu platforma ABD hükümeti tarafından desteklendiğini bilmeden abone olan on binlerce kişinin Amerikalı yetkililerin bir gün siyasi amaçlarla kullanmak üzere haklarında kişisel veri topladığının da farkında bulunmadığı belirtilmişti.

Ülkedeki internet kısıtlamalarını delen ve "Küba'nın Twitter'ı" olarak tanınan sosyal paylaşım ağı, üyelerine siyasi gösteri düzenlemek için de kullanılabilen kısa mesaj hizmeti sunuyordu.

Muhaliflerin gösteri düzenlenmesi için örgütlenmesi

AP'nin belgeleri, sosyal medya projesinin merkezi Washington'da bulunan "Creative Associates International" şirketinin yaklaşık 500 bin Kübalının cep telefon numarasını ele geçirmesinin ardından başladığını gösteriyordu.

Numaraların nasıl elde edildiği bilinmezken bazı belgeler, bunların Küba'da devlet kontrolünde bulunan kuruluştaki bir kaynaktan yasa dışı sağlandığına işaret ediyordu.

ZunZuneo'nun, Küba hükümetinin dikkatini çekmeden halk arasında yavaşça yayıldığını gösteren belgeler, projeyi uygulayanların sosyal medya platformunun nihai olarak muhaliflerin örgütlenebileceği, siyasi gösteriler düzenleyebileceği ya da "devlet ile toplum arasındaki güç dengesinin yeniden tartışılabileceği" düzeyde kitlelere ulaşmasını umut ettiğini kanıtlıyordu.

Öte yandan USAID, ZunZuneo Projesi'nin Eylül 2012'de hükümet ödeneğinin kesilmesinin ardından durdurulduğunu açıklamıştı.

Projenin arkasında olduğu düşünülen, dönemin ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı Başkanı Rajiv Şah, bunun "gizli bir program" olmadığını, ancak ilgili kişileri korumak amacıyla "bazı kısımlarının gizlice yapıldığını" söylemişti.

Panama Belgelerini ortaya çıkaran OCCRP'ye USAID'in katkısı

Organize Suç ve Yolsuzluk Raporlama Projesi (OCCRP), Panama ve Pandora Belgeleri, Pegasus Projesi gibi geniş çaplı belge ve veri sızıntılarını dünya gündemine taşıyan önde gelen araştırmacı gazetecilik kuruluşu olarak biliniyor.

Merkezi Panama'da bulunan hukuk firması Mossack Fonseca'ya ait 11,5 milyon belgenin 2016'da "Panama Belgeleri" adı altında yayımlanması, birçok ülkede yolsuzluk soruşturmalarının açılmasına ve bazı üst düzey istifalara sebep olmuştu.

"Panama Belgeleri" olarak basına sızdırılan belgelerde çok sayıda kişi ve şirketin uluslararası vergi kaçakçılığı, kara para aklama, uluslararası yaptırımları delmek gibi amaçlarla off-shore şirketler ve hesaplar üzerinden finansal işlem yaptıkları öne sürülüyor.

2024'ün son ayında ise Fransız haber sitesi Mediapart ve ortaklarının yaptığı araştırma, OCCRP ile ABD yönetimi arasındaki bazı ilişkileri gündeme taşıdı.

Mediapart'ın araştırmasına göre, ABD Uluslararası Narkotik ve Kanun Uygulama İşleri Bürosunun (INL) verdiği fonla, Balkanlar'daki organize suç ve yolsuzlukları araştırmak için 2006'da Bosna Hersek'in başkenti Saraybosna'da kurulan OCCRP'nin fonlama işleri, 2008'de USAID'e devredildi.

ABD fonu

Mediapart'a göre OCCRP'nin sitesinde ABD Dışişleri Bakanlığı ve özellikle de USAID'den fon aldığı yer alsa da boyutu açıklanmıyor.

Araştırmaya göre OCCRP, kuruluşundan bu yana ABD hükümetinden 47 milyon dolar aldı.

Buna ek olarak Avrupa Birliği'nden (AB) 1,1 milyon dolar alan OCCRP, 7'si İngiltere, 4'ü İsveç'ten olmak üzere Danimarka, İsviçre, Slovakya ve Fransa dahil 6 Avrupa ülkesinden 14 milyon dolar fon sağladı.

OCCRP'ye USAID'in kısıtlama getirdiği iddiası

Araştırmaya göre, bugün de Washington yönetiminin halen kuruluşun bütçesinin yaklaşık yarısını sağladığı iddialarının yanı sıra OCCRP'nin ayrıca Washington'ın sağladığı fonları ABD'ye karşı araştırmalarda kullanma hakkı bulunmuyor.

Mediapart'ın araştırmasında ise en büyük sorunun bu bağışın belirli koşullarının bulunması olduğu belirtiliyor.

Mediapart'a konuşan USAID yetkililerinden Shannon Maguire, OCCRP ile USAID arasındaki "işbirliği sözleşmesi"ne göre USAID'in, kuruluşun yıllık çalışma planı üzerinde söz hakkına ve kilit personelin atanmasında veto hakkına sahip bulunduğunu söylüyor.

Araştırmada ayrıca OCCRP'nin, ABD hükümetinden belli başlı ülkelere yönelik araştırmalarda kullanılmak üzere fonlar kabul ettiği öne sürülüyor.

Mediapart'ın verilerine göre, ABD Dışişleri Bakanlığı 2015 ile 2019 arasında OCCRP'ye "Rus Medya Alanını Dengeleme" olarak adlandırılan projede kullanılmak üzere 2,2 milyon dolar, 2019 ile 2023 arasında da Rusya ve Çin'in de dahil olduğu "Avrasya'da Araştırmacı Gazeteciliği Güçlendirme" Projesi'nde kullanılmak üzere de 1,7 milyon dolar bağışladı.

OCCRP'den araştırmaya tepki

Araştırmada ayrıca OCCRP Eş Kurucusu Drew Sullivan'ın, Mediapart ve bu araştırmayı yapan diğer medya kuruluşlarına karşı yasal işlem başlatılacağını söylediği belirtiliyor.

Sullivan'ın ayrıca araştırmanın yayımlanmaması için yakın olduğu kuruluşlara baskı uyguladığı, çalışmada yer alan bazı gazetecilere "karalama" suçlamaları yönelttiği öne sürülüyor.

USAID ile ilgili tartışmalar

ABD Başkanı Donald Trump, 21 Ocak'ta başkanlık görevine başlamasının hemen ardından dış yardımlara yönelik kararname imzalamıştı.

Kararnamede, ABD'nin, dış kalkınma yardımı programlarından sorumlu tüm bakanlık ve kurumların dış ülkelere yapacağı ödemeleri keseceği, programın ABD dış politikasıyla uyumunun değerlendirilmesi için 90 günlük inceleme süresinin başlatıldığı kaydedilmişti.

ABD Dışişleri Bakanlığı da 27 Ocak'ta, Bakanlık ve USAID tarafından finanse edilen tüm dış yardımların durdurulduğunu açıklamıştı.

DOGE'nin başındaki Elon Musk da USAID yöneticileri ile yaşadığı sorun nedeniyle çalışanların "idari izne çıkarıldığını" duyurmuş, Ajansın sosyal medya hesapları kapatılmıştı.

Daha sonra Başkan Trump ve Musk, USAID'in kapatılması gerektiği yönünde açıklamalarda bulunmuştu.

Associated Press (AP) haber ajansına ve New York Times (NYT) gazetesine yapıldığı belirtilen ödemelere tepki gösteren Musk, AP'ye gerçekleştirilen ödeme için "vergi mükelleflerinin paralarının israfı" yorumunda bulunmuş, NYT'ye yapılan ödeme içinse "NYT, hükümet tarafından fonlanan bir gazete" ifadesini kullanmıştı.