Sudan'da 25 Ekim darbesinden siyasi mutabakata giden süreçte yaşananlar

Sudan'da ekim ayındaki askeri darbenin ardından başbakan dahil onlarca siyasetçinin gözaltına alınmasıyla yönetim krizinin başladığı bir aylık süreç, ordu ile azledilen Başbakan Abdullah Hamduk arasında varılan siyasi mutabakat ve Hamduk'un teknokrat hükümeti kurmak için görevine iadesiyle sonuçlandı.

Eski Cumhurbaşkanı Ömer el-Beşir'in 30 yıllık iktidarının 11 Nisan 2019'da halk ayaklanmasıyla sona ermesinin ardından başlayan geçiş döneminde asker ve siviller arasında aylardır süren gerilim 25 Ekim askeri müdahalesini beraberinde getirdi.

Ordu ve başbakan arasında 21 Kasım'da imzalanan siyasi anlaşma, belirsizliği bir nebze olsun ortadan kaldırsa da ülkeyi her an yeni bir krize sürükleyebilecek riskler bulunuyor.

AA muhabiri, Sudan ordusunun 25 Ekim sabahı gerçekleştirdiği askeri müdahalenin ardından Egemenlik Konseyi Başkanı Orgeneral Abdulfettah el-Burhan ve azlinin ardından görevine iade edilen Başbakan Abdullah Hamduk arasında imzalanan siyasi anlaşmayla sonuçlanan süreci derledi.

Hamduk'un gözaltına alınmasıyla başlayan süreç şöyle işledi:

25 Ekim:

- Başbakan Abdullah Hamduk ile çok sayıda siyasetçi, sabah güvenlik güçlerince gözaltına alındı. Telefon ve internet bağlantısı kesildi. Askerler devlet televizyonu ve radyosunu basarak çok sayıda çalışanı gözaltına aldı.

- Sudan Ordusu Komutanı Abdulfettah el-Burhan, olağanüstü hal (OHAL) ilan ettiklerini, Egemenlik Konseyi ve kabinenin feshedildiğini, ülkedeki tüm kesimleri temsil edecek teknokrat bir hükümet kurulacağını duyurdu.

Ülke genelinde bu kararlara karşı protestolar başladı.

26 Ekim:

- Askerler eşliğinde evine dönen Başbakan Abdullah Hamduk'un ev hapsi başladı.

- Burhan, basın açıklamasında, "Yaptığımız askeri bir darbe değil, devrimin gidişatını düzeltmektir. Ülke tehlikeli bir dönemeçte, belki de uçurumun eşiğindeydi. İç savaş ve bölünme tehlikesi vardı, kanunların verdiği yetkiyi kullandık." ifadesini kullandı.

27 Ekim:

- Başbakan Hamduk ile telefon görüşmesi gerçekleştiren ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, ülkedeki darbe girişimini kınadı ve bir an önce sivil yönetime geçilmesi çağrısı yaptı.

- Sudan Meslek Odaları Birliği liderlerinden İsmail el-Tac, Sudan Ümmet Partisi Genel Başkan Yardımcısı Sıddık el-Mehdi ve eski Başbakan Danışmanı Halid es-Silik gözaltına alındı.

- Afrika Birliği, geçiş hükümetinin sivil yetkililerine yönelik askeri müdahalenin ardından Sudan'ın tüm faaliyetlere katılımını askıya aldı.

- Sudan'ın doğusundaki hükümet karşıtı protestolara öncülük eden Bica Kabile Konseyi, 17 Eylül'den bu yana kapalı tuttuğu liman ve ana yolları açma kararı aldı.

- Dünya Bankası Başkanı David Malpass, Sudan'daki son olaylardan büyük endişe duyduğunu, bu durumun ülkenin sosyal ve ekonomik toparlanması ile kalkınması üzerinde yaratabileceği "dramatik" etkiden korktuğunu ve Sudan'daki operasyonlarına yönelik ödemelerin durdurulduğunu belirtti.

28 Ekim:

- 15 üyeli Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK), Sudan'daki gelişmeleri kapalı oturumda görüştükten sonra ortak bir açıklama yayımladı.

Konsey, "ordunun yönetime el koymasından, ülkede OHAL ilan edilmesinden ve sivil yöneticilerin gözaltına alınmasından derin endişe duyulduğu" yönünde bir açıklama yaptı.

- Ordu komutanı Burhan, ABD, Fransa, Katar, Çin, Belçika ve İsviçre'deki büyükelçilerini görevden aldı.

- ABD Başkanı Joe Biden, orduya "barışçıl gösterilere izin verme ve sivillerin liderliğindeki geçiş hükümetinin yeniden kurulması" çağrısında bulundu.

30 Ekim:

- Burhan, ordunun, barışçıl olduğu sürece askeri müdahale karşıtlarının ülke genelinde düzenleyeceği protesto gösterilerine müdahale etmeyeceğini söyledi. Askerlerin sivil yönetime müdahalesine tepki olarak başlatılan gösterilerde, güvenlik güçlerinin müdahalesi sonucu 2 protestocu yaşamını yitirdi.

31 Ekim:

- Sudan'da 1,5 yıl önce gözaltına alınan eski Sudan Dışişleri Bakanı ve kapatılan iktidar partisi Ulusal Kongre'nin Genel Başkanı İbrahim Gandur serbest bırakıldıktan birkaç saat sonra yeniden cezaevine gönderildi.

3 Kasım:

- Hamduk, ordu ile herhangi bir diyaloğa girmeden durumun 25 Ekim öncesine döndürülmesi şartına sıkıca bağlı olduğunu söyledi.

- ABD, İngiltere, BAE ve Suudi Arabistan, Sudan'da sivil hükümetin ve kurumlarının derhal geri dönmesini, OHAL'in sonlandırılmasını talep etti.

4 Kasım:

- BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, telefonda görüştüğü Burhan'a anayasal düzene geri dönülmesi çağrısı yaptı.

- Burhan, 25 Ekim'de gözaltına alınan Kültür ve Enformasyon Bakanı Hamza Belul, Ticaret Bakanı Ali Cidu, İletişim Bakanı Haşim Haseberrasul ve Gençlik ve Spor Bakanı Yusuf Adem'in serbest bırakılmasına yönelik kararnameler çıkarttı.

5 Kasım:

- BM İnsan Hakları Komiseri Michelle Bachelet, Sudan'daki askeri müdahaleye ilişkin, "Sudan'daki askeri yönetim yetkilileri ve destekçilerini, ülkenin kurumsal ve yasal reform istikametine dönüşüne müsaade etmek üzere geri çekilmeye davet ediyorum." dedi.

7 Kasım:

- Öğretmenler Komitesi, düzenledikleri protestodan sonra polisin gözaltına aldığı 87 öğretmenin yargılanmadan başkent Hartum'daki Soba Cezaevi'ne konulduğunu öne sürdü.

8 Kasım:

- Hızlı Destek Kuvvetleri Komutanı Muhammed Hamdan Dagalu, sivil teknokrat hükümeti kurulması ve seçimlerin 2023'te gerçekleştirilmesi kararlarına bağlı olduklarını bildirdi.

Burhan, iktidarı sivil hükümete teslim edene kadar görevinin başında olduğunu belirterek "İktidarı teslim ettikten sonra politik bir rol üstlenmeyeceğim." dedi.

11 Kasım:

- Burhan, yayımladığı kararnameyle daha önce feshettiği Egemenlik Konseyi'ni (Devlet Başkanlığı) yeniden kurdu.

Konseyin başkanlığına kendisini getiren Burhan, yardımcılığına ise Hızlı Destek Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Muhammed Hamdan Dagalu'yu getirdi.

Her bölgeden temsilcilerin yer aldığı Konsey'de, 14 sandalyenin 6'sı sivillere, 5'i orduya, 3'ü silahlı hareketlere ayrılırken, doğuyu temsil edecek isim istişareler sonrasına bırakıldı.

- Burhan, Yargıtay Başkanı Abdülaziz Fethurrahman Abidin'in huzurunda yemin ederek göreve başladı.

13 Kasım:

- Yeni Egemenlik Konseyi Başkan Yardımcısı Orgeneral Muhammed Hamdan Dagalu ve 8 üye yemin ederek göreve başladı.

14 Kasım:

- Burhan başkanlığındaki konseyin 13 üyesi, Cumhurbaşkanlığı Sarayı'nda ilk kez toplandı.

16 Kasım:

- Burhan, Cumhurbaşkanlığı Sarayı'ndaki ofisinde Afrika işlerinden sorumlu ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Molly Phee ile bir araya geldi.

17 Kasım:

- Polisten yapılan açıklamada, Hartum'un farklı bölgelerinde düzenlenen yürüyüş ve gösterilerde, emniyet güçlerinin de halkın güvenliği için bazı bölgelerde olaylara göz yaşartıcı gazla müdahale ettiği belirtildi.

- Sudan Merkezi Doktorlar Komitesi, 17 Kasım'da Hartum'da düzenlenen protestolarda güvenlik güçleri tarafından yapılan müdahalede 15 göstericinin yaşamını yitirdiğini bildirdi.

18 Kasım:

- Sudan Meslek Odaları Birliği, ülke genelinde sivil itaatsizlik çağrısı yaptı.

20 Kasım:

- Sudan Merkezi Doktorlar Komitesi, ordunun yönetime el koyduğu 25 Ekim'den bu yana sivil yönetim talebiyle düzenlenen protestolara güvenlik güçlerinin müdahalesi sonucu 40 kişinin hayatını kaybettiğini bildirdi.

21 Kasım:

- Egemenlik Konseyi Başkanı Burhan ile Başbakan Hamduk arasında yönetim krizini sona erdirmesi beklenen 14 maddelik siyasi anlaşma imzalandı. Asker yürütmenin işlerine karışmama ve daha önce verilen taahhütlere bağlılık mesajı verdi. Devrik Başbakan Hamduk görevine iade edildi ve teknokrat hükümeti kurmakla görevlendirildi.

Türkiye, Avrupa Birliği (AB), Afrika Birliği (AfB), Kanada, Troyka ülkeleri ve çoğu Arap ülkesi, Burhan ve Başbakan Abdullah Hamduk arasında imzalanan anlaşmayı memnuniyetle karşıladıklarını belirtti.

Öte yandan Sudan Meslek Odaları Birliği, eski iktidar ortağı Özgürlük ve Değişim Bildirgesi Güçleri (ÖDBG) ve Komünist Partisi gibi siyasi güçler, söz konusu anlaşmayı reddetti.

25 Ekim'deki kararlar çerçevesinde gözaltına alınan Başbakan Danışmanı Yasir Arman, Sudan Kongresi Partisi Başkanı Ömer ed-Digeyr, Milli Ümmet Partisi Başkan Yardımcısı Sıddık Sadık el-Mehdi ve Arap Baas Sosyalist Partisi Başkanı Ali Reyyah es-Sanhuri serbest kaldı.

23 Kasım:

- Hamduk, serbest kalması sonrası basına yaptığı ilk açıklamada, daha fazla Sudanlının kanının akmaması için başbakanlık teklifini yeniden kabul ettiğini belirtti.

Hamduk, açıklamasında 25 Ekim'de yaşananları darbe olarak tanımladı.

24 Kasım:

- Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Hamduk'la yaptığı telefon görüşmesinde, Sudan'daki siyasi krizin uzlaşıyla çözülmesinden duyulan memnuniyeti dile getirdi.

Hamduk, kamu kurumlarında yeni atamaları ve görevden almaları durdurup askeri darbenin ardından geçen yaklaşık 1 aylık süreçte yapılan işlemlerin yeniden gözden geçirileceğini ve değerlendirileceğini bildirdi.

Sudan Merkezi Doktorlar Komitesi askeri yönetim karşıtı gösterilerde ölenlerin sayısının 42'ye yükseldiğini duyurdu.

25 Kasım:

- Siyasi mutabakat ile hız kesen protestolar ve sivil itaatsizlik eylemleri ülke genelinde sürüyor.