Cezayir, Fransa'nın sömürge dosyalarındaki gizlilik kararını kaldırmasını 'memnuniyet ve şüphe' ile karşıladı

Fransa henüz resmi olarak yüzleşmediği sömürge tarihi nedeniyle ilişkilerinin gergin seyrettiği Cezayir ile arasını düzeltme çabasında bir adım daha attı. Macron, ülkesinin Cezayir'deki sömürge dönemine ilişkin aralarında ulusal güvenlik dosyalarının da yer aldığı arşivler üzerindeki gizlilik kararını 10 Mart'tan itibaren kaldırdığını açıkladı.

Elysee Sarayı'nın bu adımı, Fransa'nın sömürge tarihiyle yüzleşmek için rapor hazırlattığı tarihçi Benjamin Stora'nın çalışmasındaki tavsiyelerle örtüştü.

Cezayir Cumhurbaşkanlığı sömürge tarihi dosyasından sorumlu Danışmanı ve Hükümet Arşivleri Başkanı Abdulmecid Şeyhi, ülkenin resmi haber ajansı APS'ye yaptığı açıklamada, Paris'in kararını "olumlu ve önemli" şeklinde tanımladı. Şeyhi, "Şu aşamaya kadar Macron'un kararının iyi olduğunu söyleyebiliriz. Burada asıl mesele, (arşivlerin açılması) bunun şeffaflığı ve diğer alanlara uygulanabilecek bir devamlılığın gelmesi." diye konuştu.

Şeyhi, açılan arşivler içinde "1920-1970 arasındaki dönemin bulunmasının kritik bir önem arz ettiğini" vurguladı.

Güvensizlik ve şüphe

Cezayir'den konuya ilişkin resmi nitelikteki açıklama bu yönde olsa da kamuda şüphe ve güvensizlik hakim.

Eski Milletvekili Kemal Bilarabi yaptığı açıklamada, "Paris'in Fransa'nın sömürge tarihine ilişkin arşivlerindeki gizliliğine güvenmek mümkün değil." dedi.

Vekilliği süresince sömürge karşıtı yasa tasarılarının öncüsü olan Bilarbi, "Fransa Cumhurbaşkanlığının söz konusu kararıyla sadece arşivleri açacağını ancak Cezayir'den götürdüğü arşivleri teslim etmeyeceğine" dikkati çekti.

Bilarbi, ülkesinin sömürge dönemine yönelik Fransa'dan talepleri konusunda taviz vermemesi gerektiğini vurgulayarak şunları kaydetti:

"Cezayir'e karşı en acımasız katliamları işlemiş Fransa'nın bu önemli arşivi açabileceğine inanıyor muyuz? Bu Fransız istihbaratının bir yanıltma hamlesi. Tüm bu kararlar aldatmaca, hatalı belgeler, bundan bir ümit beslenmez."

Cezayir, Fransa'dan götürdüğü arşivleri istiyor

Cezayir Üniversitesi Siyaset Bilimi Profesörü Tevfik Bukaide de arşivlerin hangi bölümünün açılacağının netleşmesi gerektiğini, aksi takdirde bunun iki ülke ilişkilerine katkı sağlamayacağını belirtti.

Fransa'nın kamuya açtığı arşivler konusunda seçici davrandığını belirten Bukaide, "Fransa'nın gün ışığına çıkaracağı arşivler iki ülke arasındaki çekişmenin temelinde yer almıyor. Cezayir'in asıl talebi sömürge dönemi öncesindeki Fransa'nın götürdüğü Cezayir'e ait arşivleri teslim etmesi. Fransa'nın bu arşivleri almaya hakkı yok. Bunlar Cezayir halkının insanlık mirası ve Paris de bunları teslim etmeyi reddediyor." ifadelerini kullandı.

Cezayirli siyaset bilimci, arşivlerin henüz açıldığını, ortaya çıkan belgeleri görmeden söz konusu adımın iki ülke ilişkilerine olumlu tesir edeceği yorumunu yapmak için erken olduğunu değerlendirdi.

Fransa'nın özür dilemeden sömürgeyle yüzleşme çabası

Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Fransız tarihçi Benjamin Stora'yı Temmuz 2020'de "sömürge tarihi ve Cezayir Savaşı" konusunu araştırarak "iki halk arasında uzlaşıyı" sağlamak üzere görevlendirdi.

Elysee Sarayı, Macron'un 20 Ocak 2021'de raporu teslim aldığını, bu konudaki çalışmaları sürdürmek istediğini ve rapor ışığında bazı inisiyatifler alacağını açıkladı.

Rapor sonucunda iki ülke arasındaki geçmişin daha geniş biçimde aydınlatılması için bir "hakikat komisyonu" kurulması tavsiye edildi. Stora'nın çalışmasında Fransa'daki eğitim müfredatının değiştirilmesi, sömürge tarihine ilişkin arşivlerin bilim adamlarına açılması gibi tavsiyeler yer aldı.

Macron, Cezayir sömürge geçmişi konusunda kendisinden önceki altı cumhurbaşkanından daha ileri gitmesine rağmen rapor Cezayir'in öncelikli talebi olan Fransa'nın sömürge dönemine ilişkin resmi bir özür dilemesinin aksine tavsiyede bulundu. Bunun üzerine Macron'un makamından sömürge konusunda özür dilemeyeceğinin resmi olarak belirtilmesi, Kuzey Afrika ülkesinde yoğun tepkiyle karşılandı.

Cezayir, Fransız sömürge idaresinin ülkeden ayrılırken Cezayir'in Osmanlı dönemine de ait yüz binlerce evrakı kaçırdığını belirterek bunların iadesini istiyor. Cezayir basını, raporda tarih arşivlerinin açılmasından bahsedilirken bunların iadesi konusunda sessiz kalınmasına dikkati çekti.

Stora'nın raporunda ayrıca Fransa'nın Cezayir'de 17 nükleer deneme gerçekleştirdiği bilgisi yer aldı.

Cezayir'in bağımsızlık mücadelesi

Fransa'nın Afrika kıtasındaki sömürgeci tarihinin en güncel ve en kanlı örneğini teşkil eden Cezayir, 1954'te bağımsızlık mücadelesine başladı.

Cezayir, 8 yıl süren bağımsızlık mücadelesiyle bu uğurda en ağır bedel ödeyen ülkelerden biri kabul edilirken, yaşanan büyük acılar Fransa'nın Afrika'dan çekilirken bıraktığı "kara leke" olarak tarihe yazıldı.

Ülkede yıllar süren insanlık dışı savaşta yaklaşık 1,5 milyon Cezayirli hayatını kaybetti, milyonlarca insan yerinden oldu.

AA